თამილა მამედოვა, ანალიტიკოსი, აზერბაიჯანის სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტოს (AZERTAC) სოციალური და ჰუმანიტარული სიახლეების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი, STEM ანალიტიკური ცენტრის ექსპერტი.

• თქვენი აზრით, რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს ზანგეზურის დერეფნის გახსნამ სამხრეთ კავკასიის პოლიტიკურ რეალობაზე და რა სარგებელს მიიღებს აზერბაიჯანი მისი ოპერირებიდან?
• ზანგეზურის დერეფნის გაშვებამ შეიძლება მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს სამხრეთ კავკასიის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ლანდშაფტზე, რაც ახალ შესაძლებლობებს გაუხსნის რეგიონის ყველა მონაწილეს. საიდუმლო არ არის, რომ ახალი სატრანსპორტო მარშრუტები ტრადიციულად განვითარების მამოძრავებელი ძალაა და ეს პროექტი გამონაკლისი არ არის. მას აქვს პოტენციალი, რომ შეცვალოს არა მხოლოდ ლოჯისტიკური ნიმუშები, არამედ ჩამოაყალიბოს ეკონომიკური და პოლიტიკური ურთიერთქმედების ახალი მოდელები, რაც რეგიონს ევრაზიულ ვაჭრობაში უფრო დიდი მონაწილეობისთვის გახსნის.

საქართველოს გავლით არსებული მარშრუტი კარგად განვითარებული და საიმედოა, მაგრამ ალტერნატიული მარშრუტის გაჩენა დამატებით მოქნილობას და დივერსიფიკაციას გვთავაზობს. ბაქო-თბილისი-ყარსის (BTK) რკინიგზის გამოცდილება აჩვენებს, რომ სატრანსპორტო დერეფნები არა მხოლოდ ხელს უწყობს ტვირთების გადაადგილებას, არამედ რეგიონის ქვეყნებს შორის თანამშრომლობისა და კონკურენციის ხელშეწყობის ინსტრუმენტადაც იქცევა. ამ კონტექსტში, ზანგეზურის დერეფანი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც სტრატეგიული ინიციატივა, რომელიც სამხრეთ კავკასიას ევროპასა და აზიას შორის კიდევ უფრო მნიშვნელოვან ხიდად აქცევს. თუ აზერბაიჯანი, სომხეთი და საქართველო შეძლებენ თავიანთი ძლიერი მხარეების გამოყენებას, ეს ახალი შესაძლებლობები სამივე ქვეყნისთვის სასარგებლო იქნება.

 

აზერბაიჯანისთვის ეს დერეფანი, უპირველეს ყოვლისა, სტრატეგიული რესურსია. ის ქმნის პირდაპირ კავშირს ქვეყნის ინდუსტრიულ ცენტრსა და თურქეთს შორის ნახიჩევანის გავლით, რითაც ამცირებს აზიასა და ევროპას შორის არსებულ სატრანზიტო მარშრუტებს. ეკონომიკურად, ზანგეზურის დერეფანი ხელს უწყობს აზერბაიჯანის საგარეო ვაჭრობის დივერსიფიკაციას, აძლიერებს მის სამრეწველო და სასოფლო-სამეურნეო ექსპორტის პოზიციებს და მხარს უჭერს ბაქოს ამბიციებს, დაიმკვიდროს თავი ევრაზიის ლოჯისტიკური და ენერგეტიკული ცენტრის როლში. ნახიჩევანისა და მიმდებარე რეგიონების ეროვნულ ეკონომიკაში ინტეგრირება კვლავ მნიშვნელოვან მიზნად რჩება, ისევე როგორც ნავთობთან და გაზთან დაუკავშირებელი სატრანსპორტო ნაკადების მეშვეობით შემოსავლის ახალი წყაროების გენერირება.

 

თავის მხრივ, სომხეთს აქვს შესაძლებლობა, გახსნას ახალი თავი თავის ეკონომიკურ განვითარებაში. როგორც ზღვაზე გასასვლელის არმქონე ქვეყანას, რომელიც შეზღუდული რაოდენობის სავაჭრო მარშრუტებზეა დამოკიდებული, მას შეუძლია გამოიყენოს ეს დერეფანი ევროკავშირთან, თურქეთთან და სხვა რეგიონულ პარტნიორებთან კავშირების გასაფართოებლად. ეს მოიზიდავს ინვესტიციებს ქვეყნის ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციაში და ასევე გაზრდის შემოსავლებს საბაჟო გადასახადებიდან და სხვა საზღვრისპირა ტრანზაქციებიდან. ამჟამად, სომხეთის ეკონომიკა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული რეექსპორტსა და რეიმპორტზე, ძირითადად რუსეთის გავლით, და სატრანსპორტო შეზღუდვები სერიოზულ დაბრკოლებად რჩება. 2022 წელს რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყებიდან, ქვეყანამ მნიშვნელოვნად გაზარდა ვაჭრობა რუსეთთან და ევრაზიულ ეკონომიკურ კავშირთან. ახალი დერეფანი მნიშვნელოვნად შეამცირებს სატრანზიტო მარშრუტებსა და ხარჯებს, განსაკუთრებით ცივ სეზონზე, როდესაც ზემო ლარსის უღელტეხილით ტვირთების მოძრაობა პრობლემური ხდება. ყველა სეზონის განმავლობაში მომუშავე აზერბაიჯანული გზების გამოყენება ტვირთების გადაზიდვას უფრო სწრაფს და ეკონომიურს გახდის.

 

საქართველოც სარგებლობს ახალი მარშრუტით. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანას შესაძლოა ტვირთების ნაკადების გადანაწილების პრობლემა შეექმნას, ის მომგებიან პოზიციაში რჩება: დამატებითი ნაკადები გააძლიერებს საქართველოს როლს, როგორც აღმოსავლეთ-დასავლეთის სატრანსპორტო ცენტრის. ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციები და გაძლიერებული რეგიონული თანამშრომლობა საშუალებას მისცემს, კორიდორი გამოყენებულ იქნას არა როგორც კონკურენტი, არამედ როგორც არსებული მარშრუტების დამატება, მათ შორის ბაქო-თბილისი-ყარსის მარშრუტის. პორტის მოდერნიზაცია და ინტერმოდალური ლოჯისტიკური კავშირების განვითარება გააძლიერებს ქვეყნის ექსპორტის პოტენციალს და გააუმჯობესებს მის სავაჭრო ბალანსს ძირითად პარტნიორებთან. გაზრდილი სატრანსპორტო ნაკადი შექმნის სტიმულს მეზობელ ქვეყნებთან გაფართოებული თანამშრომლობისთვის, რაც განამტკიცებს საქართველოს, როგორც მთავარ სატრანზიტო ცენტრს, ახალი ლოჯისტიკური ინიციატივების ხელმისაწვდომობით.

საერთო ჯამში, ზანგეზურის დერეფნის გაშვებას აქვს პოტენციალი, ღრმად შეცვალოს გეოეკონომიკური და გეოპოლიტიკური ურთიერთობები სამხრეთ კავკასიაში. აზერბაიჯანი გააძლიერებს თავის პოზიციას, როგორც ლოჯისტიკური და ექსპორტის ცენტრი, სომხეთი მიიღებს შესაძლებლობებს, დივერსიფიცირება გაუკეთოს სავაჭრო კავშირებს და გაზარდოს სატრანზიტო შემოსავლები, ხოლო საქართველო შეძლებს ინფრასტრუქტურის შემდგომ განვითარებას, პორტის ეფექტურობის გაუმჯობესებას და განახლებულ რეგიონულ ქსელში ინტეგრაციას. ეს პროექტი ქმნის პირობებს რეგიონის ყველა ქვეყნისთვის ურთიერთსასარგებლო საქმიანობისთვის, აძლიერებს მათ სტრატეგიულ და ეკონომიკურ მნიშვნელობას.

- ფიქრობთ, რომ ეს აზერბაიჯან-რუსეთის ურთიერთობებში უფსკრულს გამოიწვევს, რადგან ეს დერეფანი რუსეთისთვის დიდად სასარგებლო არ არის და მის ეკონომიკურ და გეოპოლიტიკურ ინტერესებს აზიანებს?

 

სინამდვილეში, რუსეთს პრაქტიკულად არანაირი შეშფოთების საფუძველი არ აქვს. უფრო მეტიც, რუსეთი თავად იყო ერთ-ერთი დაინტერესებული მხარე ზანგეზურის დერეფნის შექმნაში. ამას ადასტურებს 2020 წლის სამმხრივი განცხადება, რომლითაც დასრულდა მეორე ყარაბაღის ომი. დოკუმენტის მე-9 პუნქტი ნათლად აფიქსირებდა სომხეთის ვალდებულებას, უზრუნველყოს თავისუფალი და შეუფერხებელი კომუნიკაცია აზერბაიჯანის დასავლეთ რეგიონებსა და ნახიჩევანს შორის. ვლადიმერ პუტინის მიერ ხელმოწერილი ეს დოკუმენტი ფაქტობრივად ადასტურებს რუსეთის თანხმობას ასეთი სატრანსპორტო მარშრუტის შექმნის იდეასთან და მის მონაწილეობას პროექტის კოორდინაციაში.

დღეს, როდესაც რუსეთის ტერიტორიაზე ჩრდილოეთის დერეფანი სანქციების გამო შეზღუდულია, ზანგეზურის დერეფანი მოსკოვს თურქეთსა და ახლო აღმოსავლეთში ახალ სტრატეგიულ გასასვლელს აძლევს. პროექტი აკავშირებს აღმოსავლეთ-დასავლეთის და ჩრდილოეთ-სამხრეთის მიმართულებებს, რაც მას ავსებს არსებულ ინიციატივებთან, როგორიცაა საერთაშორისო ჩრდილოეთ-სამხრეთის სატრანსპორტო დერეფანი (INSTC). ეს ნიშნავს, რომ დერეფანი არ ეჯიბრება რუსეთის ინტერესებს, არამედ აფართოებს მის შესაძლებლობებს ტრანზიტში, ლოჯისტიკასა და რეგიონულ ვაჭრობაში.

 

რუსულ მედიასა და ექსპერტთა საზოგადოებაში გარკვეული უკმაყოფილება გამომდინარეობს ამერიკული კომპანიის მონაწილეობა დერეფნის მართვაში. თუმცა, მაშინაც კი, თუ ზოგიერთი ოპერაცია ამერიკულ კომპანიას დაევალა, სხვა ქვეყნები, მათ შორის აზერბაიჯანი, თურქეთი, რუსეთი, ყაზახეთი და პროექტის სხვა მონაწილეები, ასევე შეძლებენ მარშრუტის ექსპლუატაციას და მართვას. ეს მრავალმხრივი მიდგომა უზრუნველყოფს ინტერესთა ბალანსს ყველა ძირითად მოთამაშეს შორის და პროექტს რეგიონული ინფრასტრუქტურის განვითარების ერთობლივ ინსტრუმენტად აქცევს.

 

გარდა ამისა, ზანგეზურის დერეფანი ქმნის პირდაპირ კავშირს არა მხოლოდ აზერბაიჯანსა და თურქეთს, არამედ სომხეთსა და რუსეთს შორის, რაც სამხრეთ კავკასიის ყველა ქვეყნისთვის ახალ ეკონომიკურ და ლოგისტიკურ შესაძლებლობებს ქმნის, რადგან პირველად თანამედროვე ისტორიაში, რუსეთსა და თურქეთს ექნებათ რკინიგზის კავშირი.

 

უნდა აღინიშნოს, რომ დერეფანი სასარგებლოა რუსეთისთვის როგორც ეკონომიკური, ასევე გეოპოლიტიკური თვალსაზრისით. ის აძლიერებს მოსკოვის პოზიციას, როგორც რეგიონში მთავარი მოთამაშის, უზრუნველყოფს მის მონაწილეობას ახალ სატრანსპორტო ნაკადებში და სამხრეთ კავკასიის ინტეგრაციაში. ყველა ეს ფაქტორი დერეფანს აქცევს სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს შორის ნდობის, ეკონომიკური ურთიერთდამოკიდებულებისა და სტრატეგიული თანამშრომლობის ინსტრუმენტად და არა პოტენციური კონფლიქტის წყაროდ.

 

— რა არის თეირანის პოზიცია ამ პროექტთან დაკავშირებით, რომელმაც შეიძლება გარკვეული საფრთხე შექმნას, იმის გათვალისწინებით, რომ ირან-ამერიკის ურთიერთობები ათწლეულების განმავლობაში უარესდება?

 

ირანი მართლაც მიიჩნევს ზანგეზურის კორიდორს, როგორც ალტერნატიულ მარშრუტს აზერბაიჯანსა და ნახჭევანს შორის, რომელიც ადრე მთლიანად მის ტერიტორიაზე გადიოდა. თუმცა, მნიშვნელოვანია გვესმოდეს: ირანის გავლით არსებული მარშრუტები არ გაქრება. ისინი აქტიური დარჩება და ახალი კორიდორი დამატებით მარშრუტად იქცევა. ეს არ არის მტრული კონკურენცია, არამედ ჯანსაღი ალტერნატივა, რომელიც აფართოებს სატრანსპორტო შესაძლებლობებს და ქმნის ახალ ეკონომიკურ პერსპექტივებს.

 

გარდა ამისა, თეირანი ავითარებს საკუთარ არაზის კორიდორს, რომელიც ზანგეზურის კორიდორის პარალელურად გადის. შედეგად, ირანი იძენს დამატებით ტვირთების გადაზიდვის შესაძლებლობებს, აუმჯობესებს ინფრასტრუქტურას და ინარჩუნებს კონტროლს რეგიონში ტრანზიტის მნიშვნელოვან ნაწილზე. სინამდვილეში, ზანგეზურის დერეფნის მშენებლობა არა მხოლოდ ამცირებს, არამედ აფართოებს ირანის ეკონომიკურ და ლოგისტიკურ შესაძლებლობებს.

 

რაც შეეხება შეერთებულ შტატებს, მათი მონაწილეობაც მშვიდად უნდა იქნას განხილული. ამერიკული კომპანია მხოლოდ ტექნიკურ და ორგანიზაციულ ასპექტებზე იქნება ორიენტირებული - ინფრასტრუქტურა, ლოჯისტიკა და საინჟინრო გადაწყვეტილებები. არავინ გააკონტროლებს ტერიტორიას და არ ჩაერევა ქვეყნების სუვერენულ უფლებებში. ყველაფერი იმუშავებს თითოეული ქვეყნის კანონებისა და რეგულაციების შესაბამისად.

 

ამიტომ, ზანგეზურის დერეფანი პირდაპირ საფრთხეს არ უქმნის ირანს. ის აფართოებს სატრანზიტო შესაძლებლობებს, ასტიმულირებს ინფრასტრუქტურის მოდერნიზაციას და აძლიერებს თეირანის ეკონომიკურ გავლენას. ირანისთვის ეს საფრთხეს კი არა, სამხრეთ კავკასიაში ზრდისა და კონკურენტუნარიანობის დამატებით ინსტრუმენტს წარმოადგენს.

- ესაუბრა ირაკლი ჯანყარაშვილი სპეციალურად პუბლიცისტისთვის...